Akalan Kalesi, Ege ve Yunanistan ile İç Anadolu ve Samsun çevresinin ticari ve sosyo-kültürel etkileşimlerinde önemli rol oynayan bir antik yerleşimdir. Kültürel alışverişin Anadolulu (yerli) halk üzerindeki etkilerini ve bu halkın rolü konuları yanı sıra yine bu halkın Samsun’a (Amisos) yerleşen Egeli (Miletoslu) kolonistlerle olan etkileşimleri hakkında önemli veriler sunacak bir yerleşim özelliği göstermektedir.
Akalan Kalesi ve Çevresi (Samsun) Arkeolojik Yüzey Araştıması” başlıklı çalışma yukarıda ilgili başlıklarda belirtilen amaç, kapsam ve yöntem dahilinde Samsun İli Atakum İlçesi sınırları içerisinde bulunan Akalan Kalesi’nin ve 10 km mesafede bulunan çevresinde bulunan arkeolojik prehistorik, protohistorik ve klasik kültür varlıklarının tespiti, belgelenmesi, tescili ve elde edilen bilimsel sonuçları yayınlanması üzerine gerçekleştirilecektir. Çalışmanın kapsamında Akalan Kalesi merkez olmak üzere 10 km çevresinde yüzey araştırması ve Akalan Kalesi’nde yoğunlaştırılmış (kapsamlı) yüzey araştırması yapılacaktır.
Gerçekleştirilecek çalışmanın ana öğresini bir Demir Çağı yerleşimi olup MÖ 7.-6. yüzyıllarda Klasik Çağ Ege Kültürleriyle münasebetlerde bulunan ve bu kültürlere ait buluntular barındıran Akalan Kalesi ve 10 km etrafındaki yakın çevresindeki çağdaşı yerleşimlerin tespitiyle tescili ve bu kentlerle olan benzerliklerini inceleme oluşturmaktadır.
“Samsun Bölgesi Prehistorik Dönem Arkeolojik Yüzey Araştırması” ile Samsun İli idari sınırları içerisinde kalan kıyı bölgesinin prehistorik arkeolojik kültür varlıklarını tespit etmek, yerinde incelemek, taşınır ve taşınmaz kültür varlıklarını belgelemek, tescillemek, bilimsel sonuçlarını yayınlamak ve etkin bir biçimde tanıtmaktır. Burada ifade edilen “Prehistorik Dönem” ile başlangıcından Tunç Çağlar’ının sonuna dek tarihlenen kronolojik periyot; “taşınır ve taşınmaz kültür varlıkları” ile höyük ve benzeri gibi yerleşim ve nekropol birimleri, ona ait keramik ve diğer küçük buluntu unsuları; “tescillemek” ile daha önce tescil kaydı bulunmayan veya yeni bulunacak alanların sit derecelendirilmesi ve koruma alanlarını yaparak ilgili koruma kuruluna bildirmek; “bilimsel sonuçlarını yayınlama” ile elde edilen verileri literatürde yer alacak şekilde raporlandırmak; “etkin biçimde tanıtmak” ile elde edilecek sonuçların kamu kurumlarına ve popüler kültüre tanıtımının sağlanması kast edilmektedir.
Bilinen ve yeni keşfedilecek yerleşimlerin büyüklük, yükseklik ve topografik ölçümleme çalışmalarını yapmak, koordinatlarını belirleyip ulusal veri tabanına aktarılmasını sağlamak da, çalışmanın amaçları arasındadır. Bulunacak her bir unsurun bölge içindeki ve bölgelerarasındaki tarihi-coğrafi konumunu belirlemek, arkeolojik sitlerin kendi gelişimleri içindeki ve diğer yerleşimlere göre modellemelerini yapmak, çalışmanın amaçlarına dâhildir. Bütün bunların yanında İkiztepe gibi uzun süre kazılmış ve bilimsel sonuçları yayınlanmış yerleşimlerin arz ettiği sonuçlar itibariyle bölgenin kronolojik sıra düzenini izlemek, mal ve form gruplarını bu amaç doğrultusunda inceleyerek benzerlik ve farklılıkları ortaya koymaktır.
Genel çerçevesi çizilen bu amaçlar doğrultusunda “Samsun Bölgesi Prehistorik Dönem Arkeolojik Yüzey Araştırması”nın bir diğer amacı, beş yıllık çalışma takvimi süresince Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü öğrencilerine saha pratiği kazandırmak, mesleki uygulama yaparak öğrenimlerine katkı sağlamaktır.
Bölüm öğretim üyelerinden Doç. Dr. Akın TEMÜR başkanlığında oluşturulan bir ekip tarafından, 2018 yılında başlatılan araştırmanın öncelikli hedefleri, Samsun İli Vezirköprü İlçesinin tarihini araştırmak, İlçede antik kaynaklarda sıkça söz edilen Roma Dönemi’nin önemli bir kenti olan Neoklaudiopolis Antik Kenti’nin lokalizasyon sorununu çözmek ve kentin yayılım alanını tespit etmek, var olan arkeolojik kültür varlıklarını tespit etmek, yerinde incelemek, taşınır ve taşınmaz kültür varlıklarını belgelemek, tescil değerlendirmesini yapmak, bilimsel sonuçlarını sunmak, yayınlamak ve etkin bir biçimde tanıtmak ve bilim dünyası ile ilçe turizmine kazandırılmasına katkıda bulunmaktır. Bu kapsamda toplam beş yıllık bir çalışma takvimi hazırlanmış olup çalışmalar halen devam etmektedir.
